Pozdrav svima, moje ime je

VAHIDIN

HASANSPAHIĆ

Ja sam razvojni inžinjer i CAD dizajner

Nehrđajući čelici

Nehrđajući čelici su posebna grupa legiranih čelika koji se odlikuju visokom otpornošću na koroziju, što ih čini izuzetno pogodnim za upotrebu u agresivnim sredinama, pri visokim ili niskim temperaturama, kao i u uslovima gdje se zahtijeva visoka higijena. Ova otpornost na koroziju postiže se prvenstveno dodatkom kroma (najmanje 10,5%), koji formira tanki, pasivni sloj krom-oksida na površini metala. Taj sloj je samoregenerirajući – kada se ošteti, u prisustvu kisika se automatski obnavlja, čime se štiti osnovni materijal.

Pored kroma, nehrđajući čelici često sadrže i druge legirajuće elemente kao što su nikl, molibden, titan i azot, koji dodatno poboljšavaju mehanička svojstva, otpornost na kiseline i druge hemikalije, kao i strukturu materijala pri visokim temperaturama.

Podjela nehrđajučih čelika

Postoji nekoliko osnovnih grupa nehrđajućih čelika, a najznačajnije su:

Austenitni nehrđajući čelici – Sadrže visoke udjele kroma i nikla. Najpoznatiji tip je čelik oznake 18/8 (18% kroma, 8% nikla). Ovi čelici su izuzetno otporni na koroziju, lako se oblikuju i zavaruju, i koriste se u prehrambenoj industriji, medicinskoj opremi, kuhinjskom priboru i hemijskoj industriji.
Feritni nehrđajući čelici – Imaju viši sadržaj kroma, ali nizak sadržaj ugljika i nikla. Otporniji su na oksidaciju i nešto jeftiniji od austenitnih čelika, ali imaju ograničenu mogućnost zavarivanja. Koriste se u izduvnim sistemima automobila, kućnim aparatima i konstrukcijama otpornih na vlagu.
Martenzitni nerđajući čelici – Mogu se termički obraditi (kaliti), čime postižu visoku tvrdoću i čvrstoću. Međutim, otpornost na koroziju je manja u poređenju s austenitnim i feritnim čelicima. Koriste se za izradu alata, noževa i dijelova koji zahtijevaju visoku otpornost na habanje.
Duplex čelici – Kombinuju osobine austenitnih i feritnih čelika. Imaju veću čvrstoću i otpornost na koroziju pod naprezanjem. Pogodni su za upotrebu u hemijskoj industriji, brodogradnji i cjevovodima pod visokim pritiskom.

Nehrđajući čelici su ključni materijali u modernoj industriji zahvaljujući svojoj izdržljivosti, dugotrajnosti i otpornosti na različite hemijske i atmosferske uticaje. Njihova primjena se stalno širi, naročito u oblastima gdje su sigurnost, pouzdanost i estetski izgled od suštinskog značaja.

Označavanje nehrđajučih čelika

1. AISI (American Iron and Steel Institute)

Označavanje se vrši trocifrenim brojevima, gdje:

Serija 200 i 300 označava austenitne čelike
Serija 400 označava feritne i martenzitne čelike

Primjeri:

AISI 304 – najčešće korišćen nerđajući čelik; otporan na koroziju, odličan za zavarivanje; sadrži oko 18% hroma i 8% nikla.
AISI 316 – sličan 304, ali s dodatkom molibdena (~2%), koji poboljšava otpornost na hloride i kiseline.
AISI 430 – feritni čelik, niža otpornost na koroziju, često se koristi u kućnim aparatima.
AISI 410 – martenzitni čelik, koristi se za alate, može se termički obraditi.

2. EN (Evropski standard – EN 10088)

Označavanje se vrši kombinacijom hemijskog sastava i materijalnog broja (npr. X5CrNi18-10 i 1.4301 za AISI 304).

Tumačenje oznake (npr. X5CrNi18-10):

X – visoko legirani čelik
5 – procenat ugljika (0,05%)
CrNi18-10 – sadržaj kroma 18%, nikla 10%

Primjeri:

X5CrNi18-10 / 1.4301 – odgovara AISI 304
X2CrNiMo17-12-2 / 1.4404 – odgovara AISI 316L (nisko ugljenična varijanta)
X6Cr17 / 1.4016 – feritni čelik, odgovara AISI 430

3. DIN (Deutsches Institut für Normung)

DIN standardi su danas većinom harmonizovani s EN standardima, ali starije oznake se i dalje koriste u praksi.

Primjeri:

1.4301 (DIN/EN broj) – AISI 304
1.4571 – stabilizovani nerđajući čelik (AISI 316Ti), koristi se pri višim temperaturama
1.4016 – AISI 430

Zaključak

Nerđajući čelici predstavljaju nezamjenjivu grupu materijala u savremenoj industriji zahvaljujući svojoj izuzetnoj otpornosti na koroziju, dugotrajnosti i mogućnosti primjene u širokom spektru okruženja. Njihove osobine se postižu prvenstveno legiranjem hromom, a dodatak elemenata poput nikla, molibdena i azota omogućava prilagođavanje različitim zahtjevima, uključujući otpornost na visoke temperature, hemijske agresivne sredine i mehanička opterećenja.

Raznolikost struktura – austenitna, feritna, martenzitna i duplex – omogućava precizan odabir materijala prema konkretnim potrebama primjene, bilo da je riječ o prehrambenoj industriji, medicinskoj opremi, građevinarstvu, hemijskoj preradi ili naftnoj industriji.

Zahvaljujući svojoj dugoj trajnosti, mogućnosti reciklaže i estetskom izgledu, nerđajući čelici se sve više koriste i u svakodnevnim proizvodima. Njihov razvoj i dalja optimizacija ostaju ključni za održivi razvoj, modernu tehnologiju i tehnička rješenja budućnosti.